Kiedy czujesz się zablokowany lub uwięziony, nie wiedząc, jak ruszyć naprzód, to znaczy, że Twoje ciało, w odpowiedzi na stres, uruchomiło tryb przetrwania. W pewnych sytuacjach, ten mechanizm ratuje życie, ale w innych prowadzi do ciągłego zmęczenia i niepokoju.
W tym artykule dowiesz się, jak rozpoznać i zrozumieć mechanizmy stojące za reakcjami przetrwania, takimi jak zamrożenie i uległość. Odkryjesz również proste sposoby na wyjście z tego stanu, które zadziałają na Twoje funkcjonowanie niczym kapsułka z filmu Limitless.
Tryb przetrwania
Tryb przetrwania (survival mode) to stan, w którym ciało uruchamia reakcje obronne w odpowiedzi na zagrożenie, aby chronić Twoje życie i zdrowie.
Istnieją cztery podstawowe reakcje przetrwania (4F):
walka (fight),
ucieczka (flight),
zamrożenie (freeze)
i uległość (fawn).
Uczucie bycia zablokowanym może wynikać z nieświadomego aktywowania się reakcji zamrożenia lub reakcji uległości.
Te reakcje, wykształcone przez ewolucję, mają na celu zwiększenie naszych szans na przetrwanie w obliczu niebezpieczeństwa.
Problem w tym, że w obecnych czasach, wiele – jeśli nie większość – osób ma ten tryb aktywowany niemal nonstop, np. za sprawą chronicznego stresu.
Zobaczmy czym się różnią.
Reakcja zamrożenia ma związek z układem nerwowym
Reakcja zamrożenia to stan bezruchu, który aktywuje się, gdy walka lub ucieczka wydają są niemożliwe lub niebezpieczne. Częściowo zależy to od instynktu, a częściowo od przeszłych doświadczeń.
W takim stanie, czujemy się niezdolni do ruchu lub działania. Bicie serca zwalnia, oddech staje się płytki i pojawia się uczucie bycia sparaliżowanym. Dzięki temu stajemy się mniej zauważalni dla potencjalnego zagrożenia.
Jednak jeśli Twój organizm potraktuje jako zagrożenie egzamin albo próbę poderwania dziewczyny, to paraliż nie jest ani pomocny, ani sexy!
Jak to działa? Reakcja zamrożenia to reakcja fizjologiczna kontrolowana przez autonomiczny układ nerwowy, szczególnie przez jego parasympatyczną gałąź. Występuje, gdy mózg postrzega zagrożenie, z którym nie może walczyć ani uciec, co prowadzi do stanu bezruchu lub zamrożenia.
Objawy: Charakteryzuje się fizycznym bezruchem, spowolnionym rytmem akcji serca, płytkim oddechem i uczuciem paraliżu.
Funkcja: Reakcja zamrożenia to pradawny mechanizm przetrwania, mający na celu uczynienie Cię mniej widocznym dla drapieżników i niebezpiecznych ludzi oraz pomoc w przetrwaniu ryzykownej sytuacji poprzez niezwracanie na siebie uwagi.
Reakcja uległości ma związek z czynnikami społecznymi i psychologicznymi
Reakcja uległości polega na zadowalaniu lub uspokajaniu osób, które mogą być postrzegane jako źródło zagrożenia. Wszystko po to, aby uniknąć konfliktu lub krzywdy.
Jest to bardziej psychologiczna i relacyjna reakcja, często wynikająca z wyuczonych zachowań w trudnych relacjach lub traumatycznych sytuacjach.
Osoba, która przystosowała się do życia w grupie, przyjmując uległą postawę może mieć trudności z odmawianiem, próbować za wszelką cenę zdobyć akceptację innych i stawiać zachcianki innych ponad własne potrzeby.
Jak to działa? Reakcja uległości polega na zadowalaniu lub uspokajaniu postrzeganego zagrożenia, aby uniknąć konfliktu lub krzywdy. Jest psychologiczna i relacyjna, często zakorzeniona w zachowaniach wyuczonych z przeszłych doświadczeń, zwłaszcza w relacjach związanych z traumą lub przemocą.
Objawy: Charakteryzuje się zachowaniami związanymi z zadowalaniem innych, trudnością w mówieniu nie, stawianiem potrzeb innych ponad własne, słabymi granicami i silnym pragnieniem unikania konfliktów. Osoba, która reaguje z uległością ma problemy z byciem sobą i podejmowaniem decyzji, które są dobre dla niej, a nie dla oczekiwań innych.
Funkcja: Reakcja uległości rozwija się jako mechanizm radzenia sobie w środowiskach, gdzie podporządkowanie się lub uspokajanie zagrożenia jest postrzegane jako najbezpieczniejszy sposób uniknięcia krzywdy.
Zrozumienie mechanizmów stojących za reakcjami zamrożenia i uległości pomoże Ci w codziennych sytuacjach, w których tryb przetrwania nie jest wcale konieczny i powinieneś stawiać swój komfort i potrzeby na pierwszym miejscu.
Kluczowe różnice pomiędzy reakcjami zamrożenia i uległości
Fizjologiczna vs. psychologiczna
Reakcja zamrożenia jest głęboko związana ze stanami fizjologicznymi i autonomicznym układem nerwowym.
Reakcja fawn jest bardziej psychologiczna i behawioralna, obejmująca interakcje społeczne i dynamikę relacji.
Niekontrolowana vs. wyuczona
Reakcja zamrożenia jest często niekontrolowana i automatyczna, uruchamia się bez świadomego myślenia.
Reakcja uległości to zazwyczaj wyuczone zachowanie, rozwijane w czasie jako strategia zarządzania i nawigowania w obliczu zagrożeń społecznych lub traumatycznych środowisk.
Natychmiastowa vs. proaktywna
Reakcja zamrożenia występuje w natychmiastowej obecności postrzeganego zagrożenia, mając na celu ochronę poprzez bezruch.
Reakcja uległości może być proaktywna, ponieważ osoby angażują się w zachowania zadowalające, aby prewencyjnie zapobiec konfliktowi lub krzywdzie.
Jak wygasić reakcję zamrożenia?
Dobre sposoby na wyłączenie reakcji zamrożenia to:
Techniki uziemienia (grounding),
Spokojne, głębokie oddychanie (wydech dłuższy niż wdech),
Progresywna relaksacja mięśni, np. joga nidra,
Przeróżne formy ruchu.
Adrenalina, np. off-road lub inne przygody.
Jak uwolnić się od uległości?
Skuteczne strategie, które pozwolą Ci się odblokować to:
Budowanie samoświadomości,
Ustalenie własnych granic i dbanie o to, aby były szanowane,
Praktykowanie asertywności,
Terapia. Niedługo będzie możliwa u mnie, a póki co możesz skorzystać z pomocy terapeutów na portalu ePsycholodzy.
Każdy z tych sposobów pomoże Ci wzmocnić Twoją pewność siebie oraz rozpoznać i zredukować nieświadome zachowania związane z zadowalaniem innych swoim kosztem.
Teraz kiedy już wiesz, skąd bierze się uczucie bycia zablokowanym lub uwięzionym, możesz skutecznie powracać do poczucia bezpieczeństwa w swoim ciele.
Jeśli masz pytania albo coś Cię szczególnie zaciekawiło, napisz do mnie.
